Đây là tác phẩm viết về một nhà Nho thời Tự Đức (1829-1883) gốc quê làng Xuân Lũng, huyện Sơn Vi, tỉnh Phú Thọ (nay vẫn thuộc tỉnh Phú Thọ). Nhà Nho này vì xã hội đương thời mà phải giết người để trả thù cho vợ, rồi phiêu lưu khắp thế giới để tìm ý nghĩa cuộc đời! Tình cờ ông làm thủy thủ cho một tàu biển đến Hoa Kì, ở đây ông gia nhập vào một đoàn người có nhiều quốc tịch đến tìm vàng tại miền Tây Hoa Kì. Đoàn người vượt hàng ngàn cây số đường đất, qua các sa mạc phèn nóng bỏng, những đồi núi trùng điệp đầy thác ghềnh, tiếp xúc với các thổ dân Da Đỏ và bọn cướp rồi đến San Francisco, California và cuối cùng tìm được khá nhiều vàng. Nhưng tại “thế giới vàng” đã làm nhà nho mạo hiểm này đâm ra ghê tởm vì cảnh hỗn độn, cướp bóc của bọn người săn vàng. Chán nản, ông trở lại California làm nhân viên cho toà soạn báo Daily Evening. Vì chán cảnh vô luật pháp, vô đạo đức, trụy lạc của sứ vàng đó, nhẩt là nhớ quê hương, tổ quốc… nhân một chuyến tàu, ông trở về Hương Cảng, nhập tịch Trung Hoa, rồi cùng một vài người Trung Quốc về lại Việt Nam khai khẩn đất hoang, định cư ở Sa Đéc (nay thuộc tỉnh Đồng Tháp). Tại đây (làng Hòa An) ông sống một cuộc đời bình thường, nhưng các năm 1860-1862, giặc Pháp xâm chiếm Nam Kì, ông bỏ nhà cửa, ruộng vườn cùng Võ Duy Dương (Thiên Hộ Dương) phất cờ khởi nghĩa kháng chiến chống Pháp ở Đồng Tháp Mười… trở nên một anh hùng dân tộc. Bên cạnh nhân vật chính này, sách còn cho chúng ta biết được những nhân vật lạ lùng và rất đổi bình dị trong thời kháng chiến chống Pháp, những người trí thức, những nông dân, những tuyệt thế giai nhân… cùng nhiều nhân vật khác xuất hiện trên những khung cảnh hoặc nên thơ ở Miền Bắc, Miền Nam, hoặc hoang vu rùng rợn của châu Mĩ… Độc giả từng biết giọng văn dịch thuật, biên khảo, cảo luận của Nguyễn Hiến Lê, nay được biết thêm lối viết tiểu thuyết của ông… Nhưng quyển này có phải là tiểu thuyết hay không, mà đây là tiểu thuyết gì? Lịch sử, kí sự, hồi kí hoặc tự truyện… Hay hoặc không hay, xin bạn đọc tự nghiệm, nhưng nhất định là rất đặc biệt và hấp dẫn.
Ebook Con đường thiên lí - Nguyễn Hiến Lê (Tiếng việt)
